Tom V

Co do garnka włożyć
– w jaki sposób przygotowywano jedzenie?

Zapraszamy Was do poznania niezwykle bogatej historii polskiej wsi. Wyruszcie razem z Etnoekipą w tę ekscytującą podróż w czasie! Podczas piątej wyprawy – zaplanowanej oczywiście przez Chmuri – zajrzycie do wiejskich kuchni, aby przekonać się, w jaki sposób wytwarzano, przygotowywano i przechowywano żywność. W czasie podróży poznacie też zwyczaje związane ze spożywaniem posiłków na dawnej wsi.

Rozdział 1

Apetyt rośnie w miarę jedzenia

Tradycje kulinarne – m in sposób wytwarzania, przygotowywania i przechowywania żywności, a także obyczaje związane z jedzeniem – były przekazywane z pokolenia na pokolenie. Wciąż są dziedzictwem, które nadaje oryginalnego charakteru poszczególnym regionom. W przeszłości na wsi jedzono proste potrawy. Spożywano głównie produkty roślinne. Mięso i jego przetwory na wiejskich stołach pojawiały się rzadko (np w niedzielę lub święta). Byli też tacy, którzy nie jadali mięsa w ogóle (ponieważ nie było ich na to stać) Częstotliwość i pora spożywania posiłków zależały od rytmu pracy i danej pory roku.

Rozdział 2

Co ma piernik do wiatraka

Legenda głosi, że potomkowie Adama i Ewy otrzymali zboże bezpośrednio od Boga (stąd nazwa). Ludzie od wieków mieli świadomość, że jest ono podstawowym produktem spożywczym i dlatego otaczali je szacunkiem, a także przypisywali zbożu symboliczne znaczenie (np. traktowali je jako znak dostatku, szczęścia, płodności i błogosławieństwa Bożego). Tak samo było na wsi. Gospodarze, którzy uprawiali rolę, dbali o wysiew, a następnie zbiór pszenicy, jęczmienia, żyta i owsa. To te zboża dostarczały ziarna niezbędnego do wyrobu mąki i kaszy oraz zapewniały paszę dla zwierząt.

Rozdział 3

Wieś mlekiem i miodem płynąca

Nabiał pełnił bardzo ważną rolę w jadłospisie mieszkańców dawnej wsi. Mleko było zarówno napojem, jak i surowcem do wytworzenia śmietany, masła, maślanki, serwatki oraz serów. Za produkcję mleka odpowiadały przede wszystkim krowy, ale nie można zapomnieć o owcach i kozach. Mleko stanowiło też element składowy wielu dań (z jego dodatkiem jadano kluski, kaszę i ziemniaki). Nawet obecnie młode ziemniaki (okraszone skwarkami lub cebulką) i kwaśne mleko są chętnie spożywane w całej Polsce. Produkty nabiałowe przeznaczano także na sprzedaż. Handlowano nimi na targach i jarmarkach oraz wśród letników przyjeżdżających na wypoczynek na wsi.

Rozdział 4

Ni z gruszki, ni z pietruszki

Od niepamiętnych czasów owoce dziko rosnących drzew i krzewów stanowiły element codziennej diety naszych przodków. Były to głównie dzikie jabłka, gruszki i wiśnie, a także dary lasu: maliny, poziomki (wykorzystywano zarówno ich owoce, jak i liście, z których przyrządzano napój przypominający herbatę), czarne jagody, jeżyny, brusznice (czerwone borówki), żołędzie (surowiec, z którego powstawała kawa i mąka w czasie nieurodzaju lub głodu). Owoce czarnego bzu, tarniny, jarzębiny i kaliny służyły zarówno do wyrobu konfitur, jak i różnych nalewek (w tym leczniczych). Owoce z drzew, które rosły dziko, były małe, kwaśne, a czasem cierpkie.

Rozdział 5

Chciał rumianek, a dostał tymianek

Na przestrzeni wieków zmieniała się dostępność przypraw w polskiej kuchni. Początkowo były to produkty bardzo drogie i z tego względu dostępne wyłącznie we dworach. Pod względem smaku potrawy serwowane na wsi były monotonne i mało wyraziste. Powolne zmiany nastąpiły dopiero na przełomie XIX i XX w., kiedy importowane towary staniały i stały się bardziej dostępne dla ogółu społeczeństwa. W miasteczkach pożądane przyprawy można było kupić w sklepach kolonialnych (czyli sklepach oferujących towary spoza Europy, np. kawę i herbatę), a także na stoiskach na targach i jarmarkach.

Rozdział 6

Po dobrej strawie dobra i woda w stawie

Chłopi zazwyczaj gasili pragnienie czystą, źródlaną lub studzienną wodą, która stanowiła również podstawę innych dań (np. zup, polewek) lub napojów (np. naparów, herbatek owocowych, soków, z czasem i kompotów). W tradycji polskiej wsi ważne miejsce zajmował także kwas chlebowy (otrzymywany w wyniku fermentacji chleba). Doskonale gasił pragnienie w upalne dni – szczególnie podczas pracy w polu, oraz stanowił środek na trawienie, odchudzanie, wzmacniał układ odpornościowy, a poza tym był łatwy w produkcji. Co ciekawe, przekazywane z pokolenia na pokolenie receptury przyrządzania kwasu chlebowego różniły się od siebie, ponieważ każda rodzina chłopska opracowywała własną wersję tego napoju.

Rozdział 7

Kiedy Gody jasne, to stodoły ciasne

Tradycje świąteczne, szczególnie bożonarodzeniowe i wielkanocne, łączyły w sobie zarówno obrzędowość chrześcijańską, jak i pogańską (związaną przede wszystkim z przesileniem zimowym lub wiosennym). W kulturze wiejskiej Boże Narodzenie nazywano Godami. Bardzo ważnym momentem celebracji była noc wigilijna. Mieszkańcy wsi traktowali ją jako magiczny czas, od którego zależał przyszły los danego człowieka czy rodziny. Wieczerzę wigilijną poprzedzał w niektórych regionach kraju ścisły post (przez cały dzień nie można było niczego jeść). Wielką wagę przywiązywano do sposobu przygotowywania potraw, które podawano.

Rozdział 8

Zjadłoby się, zjadło, kieby z nieba spadło

Gromadzenie i przechowywanie zapasów gwarantowało dostatnie życie i spokojne przetrwanie zimy. Żywność trzymano w spiżarniach, komorach, piwnicach, lodowniach lub wolnostojących spichlerzach. Pomieszczenia te musiały być suche, przewiewne i zabezpieczone przed szkodnikami (np. gryzoniami, owadami, małymi drapieżnikami). Zboże trzymano w sąsiekach, workach lub pojemnikach wyplatanych ze słomy. Dokładnie zabezpieczano zarówno zboże przeznaczone na wysiew, jak i to służące do codziennego spożycia (z niego robiono kaszę oraz mąkę do wypieku
chleba i innych potraw).

Zadania Etnoekipy

Zadania Etnoekipy to wspaniała zabawa zarówno dla dzieci, jak i dla dorosłych.

Można dopasowywać, kolorować, łączyć elementy, układać, tworzyć własne kompozycje, dzięki czemu utrwalicie sobie wiedzę, a jednocześnie ciekawie i twórczo spędzicie czas! Zadania Etnoekipy to także doskonały materiał edukacyjny dla nauczycieli szkół podstawowych.

Dobrej zabawy!