Tom VI

Kartki z kalendarza
– jak dawniej świętowano?

Zapraszamy Was do poznania niezwykle bogatej historii polskiej wsi. Wyruszcie razem z Etnoekipą w tę ekscytującą podróż w czasie! Podczas szóstej wyprawy – zaplanowanej oczywiście przez Chmuri – dowiecie się, dlaczego tradycje obrzędowe na wsi były istotnym elementem kultury, a także poznacie charakterystykę kalendarza gospodarskiego.

Rozdział 1

Historia kołem się toczy

Rok obrzędowy to cykl świąt obchodzonych zgodnie z kalendarzem przyrodniczym (wynikającym z kolejności pór roku) i z kalendarzem świąt kościelnych. Obrzędy i doroczne zwyczaje są połączeniem powagi, modlitwy i rozrywki. Dopełnienie tego cyklu stanowią święta związane z fazami życia człowieka – narodzinami (np. chrzciny czy pierwsze urodziny dziecka, zwane roczkiem), osiągnięciem dojrzałości (np. wesele) i śmiercią (pogrzeb). Dla kultury wsi równie ważny jest kalendarz gospodarski. Obejmuje on zwyczaje i obrzędy doroczne, które wiążą się z kolejnymi pracami rolniczymi oraz gospodarskimi (np. pierwszym wypasem krów, żniwami czy zbiorem ziemniaków). Zajęciom tym towarzyszą zachowania powiązane z magią wegetatywną, której celem było zapewnienie dobrych plonów, zdrowia zwierząt oraz ochrony przed nieszczęściami.

Rozdział 2

Na szczęście, na zdrowie, na to Boże Narodzenie

Okres zimowy w obrzędowości tradycyjnej wsi rozpoczynał się wraz z nastaniem adwentu (około 30 listopada). W tym czasie – przez cztery tygodnie – nie spożywano zarówno mięsa czy tłuszczu pochodzenia zwierzęcego, jak i alkoholu. Ponadto, w adwencie na wsi nie urządzano wesel i zabaw. Powstrzymywano się także od prac w polu. Nikt nie chciał „obudzić” ziemi pogrążonej w zimowym śnie, która w ten sposób zbierała siły do wydania dobrych plonów w kolejnym roku. W adwentowe wieczory w największej chałupie we wsi odbywały się spotkania, podczas których kobiety i dziewczęta darły pierze, przędły i szyły, zaś mężczyźni robili miotły i reperowali uprzęże dla koni.

Rozdział 3

Sól świętej Agaty od ognia broni chaty

W okresie wczesnowiosennym, który obejmuje czas od Trzech Króli (czyli święta Objawienia Pańskiego) do zapustów, na dawnej wsi czczono kilku świętych. W tradycji katolickiej w dzień Ofiarowania Pańskiego (święto Matki Boskiej Gromnicznej) święci się w kościołach duże woskowe świece – gromnice. W dawnych czasach (np. na Podlasiu) po powrocie ze mszy dorośli przypalali dzieciom włosy, aby nie bały się gromów. Dymem z gromnicy dla ochrony od nieszczęść okadzano izbę, krzyż nad drzwiami i oknami. W czasie burzy zapalano tę świecę i stawiano w oknie, aby zapewnić bezpieczeństwo. Gromnice palono także w celu odstraszenia wilków i złych duchów.

Rozdział 4

Jedna jaskółka wiosny nie czyni

W tradycji ludowej okres wiosenny rozpoczynał się Środą Popielcową, która zapowiadała Wielki Post. Był to czas wyciszenia się, skupienia na modlitwie, ograniczenia się w jedzeniu smakołyków i częstszego poszczenia. W Wielkim Poście obowiązywał zakaz urządzania zabaw i wesel. Okres wiosenny kończyły obchody Bożego Ciała.

Rozdział 5

Święty Idzi w polu nic nie widzi

Okres letni rozpoczyna przesilenie letnie, które związane jest z najdłuższym dniem i najkrótszą nocą w roku. Wówczas też młodzież i dorośli wybierali się nad rzekę, tańczyli i skakali przez ogień oraz szukali kwiatu paproci. Miało to zapewnić powodzenie w miłości i bogactwo. Dziewczyny, przepasane bylicą, rzucały na wodę wianki. Wyłowienie ich przez kawalera wróżyło pannom szybkie zamążpójście. Co ciekawe, dopiero po nocy świętojańskiej ludzie mogli bezpiecznie kąpać się w rzekach i sadzawkach. Wierzyli bowiem, że św. Jan Chrzciciel „ochrzcił” wodę i nie jest ona już groźna dla człowieka.

Rozdział 6

Cień wosku ukaże, co życie niesie w darze

Okres jesienny kojarzy się z krótkimi dniami i słotą, ale też Zaduszkami i wspominaniem nieżyjących krewnych i bliskich. W całej Polsce wierzono, że 1 listopada, czyli w Dzień Wszystkich Świętych, dusze zmarłych odwiedzały swoje domy. Dlatego pozostawiano wtedy uchylone furtki i drzwi, a także przygotowywano poczęstunek (np. na Podlasiu był to kisiel owsiany). Mieszkańcy wsi w drodze na cmentarz chętnie wręczali jałmużnę dziadom kościelnym, którzy modlili się za zmarłych. Na groby zanoszono iglaste gałęzie z bibułowymi kwiatami oraz świeczki z wosku.

Zadania Etnoekipy

Zadania Etnoekipy to wspaniała zabawa zarówno dla dzieci, jak i dla dorosłych.

Można dopasowywać, kolorować, łączyć elementy, układać, tworzyć własne kompozycje, dzięki czemu utrwalicie sobie wiedzę, a jednocześnie ciekawie i twórczo spędzicie czas! Zadania Etnoekipy to także doskonały materiał edukacyjny dla nauczycieli szkół podstawowych.

Dobrej zabawy!